اختلال اوتیسم

شماره دو (اختلال اوتیسم) :

مقدمه

این برای من و دیگر افراد مبتلا به اوتیسم امری عادی است که قادر به گفتن کلمات برای توصیف آنچه ما را آزار می­دهد نباشیم، همچنین برای ما دشوار است که بفهمیم افراد دیگر دنیا را به روش ما تجربه نمی­کنند.

کودکانی که به پرسش­های آموزشی مربیان خویش به شکلی غیرعادی یا عجیب و غریب پاسخ می­دهند درواقع برای مربیان به مثابه مشکل و معضل غیرقابل حل مطرح می­باشد، زیرا روش­های شناخته شده آموزشی که در مورد سایر کودکان موثر می­باشد در خصوص اینگونه کودکان کارایی چندانی ندارد.

یکی از این گروه­ها عبارت است از:

اوتیسم (درخودماندگی) :

انجمن ملی کودکان اوتیسم اینگونه کودکان را اینچنین تعریف می­کند:

اوتیسم ناتوانی عمومی، فزاینده، شدید و مادام­العمری است که اغلب در سه سال اول زندگی مشخص می­شود، درصد شروع آن پنج در ده هزار نوزاد می­باشد و در پسران چهار برابر دختران مشاهده می­گردد. این بیماری در هر نژاد، ملیت و مذهب دیده می­شود.

اختلال طیف اوتیسم برای هر کودکی که به آن مبتلا باید متفاوت است. کلمه (طیف) به طیف گسترده­ای از اختلافات کودکان مبتلا به اختلال کیف اوتیسم اشاره دارد. این تفاوت­ها می­تواند با توجه به سن و همچنین با گذشت زمان در کودک تغییر کند. تفاوت­های مربوط به اختلال طیف اوتیسم گاهی در سنین خردسالی دیده می­شود، اما تا زمانی که خواسته­های اجتماعی از توانایی­های کودک فراتر نرود، ممکن است که تفاوت­ها آشکار نشوند.

علت اوتیسم چیست؟

دانشمندان در تحقیقات علمی چند عامل تاثیرگذار در بروز این اختلال را معرفی کرده­اند. مهم­ترین این موارد به شرح زیر است:

– وجود ژن­های خاصی در مجموعه کروموزومی مانند سندروم X شکننده، احتمال مبتلا شدن فرزند به اوتیسم را افزایش می­دهد. چنین ژن­های در ذخیره ژنی والدین، سبب نقص در تکامل مغز و سیستم عصبی می­شود.

– مصرف برخی داروها مثل واپوریک اسید و تالیدومید در دوران بارداری احتمال نقص در سیستم عصبی جنین را افزایش می­دهد. بدین سبب مصرف هرگونه دارو در دوران بارداری بایستی تحت نظر پزشک باشد.

– سن بالای مادر در هنگام حاملگی یکی دیگر از فاکتورهای خطر در ارتباط با متولد شدن کودک مبتلا به اختلال اوتیسم است. احتمال وقوع جهش و ناهنجاری­های کروموزومی در مادران بالای 35 سال بیشتر است.

تشخیص اوتیسم

براساس اطلاعات منتشر شده در CDC که معتبرترین و بروزترین اطلاعات را در زمینه­ی اوتیسم ارائه می­کند، هیچ آزمایش پزشکی مانند آزمایش خون و یا تصویربرداری و… برای تشخیص اختلال اوتیسم وجود ندارد، و متخصصان برای تشخیص اختلال اوتیسم به رفتار و سیر پیشرفت کودک بر اساس مایل استون­های استاندارد توجه می­کنند. اوتیسم را در 18 ماهگی و در مواردی می­توان در ماه­های پایین­تر نیز تشخیص داد، اما تشخیص قطعی در سن 2 سالگی توسط یک متخصص آشنا به غربال و تشخیص اوتیسم اتفاق می­افتد، ولی با این حال ممکن است تشخیص تا سن رفتن کودک به مدرسه به تعویق افتد و این تاخیر در تشخیص می­تواند آسیب­های جبران­ناپذیری را برای کودک به همراه داشته باشد.

تشخیص اوتیسم در دو مرحله صورت می­گیرد:

غربالگری فرآیند رشد؛ غربالگری فرآیند رشد یک بررسی کوتاه مدت است که مشخص می­کند آیا کودک مهارت­های اساسی را در زمان مشخص بدست آورده است و یا اینکه دچار تاخیر در آنهاست. در این فرآیند ارزیاب از والدین سوالاتی را می­پرسد و در مواقعی نیز با بازی با کودک مهارت­های او و سطح یادگیری او را مورد بررسی قرار می­دهد و همینطور کلام، رفتار و حرکت او را مورد سنجش قرار می­دهد. این غربالگری بایستی در ماه­های 9، 18 و 24 ماهگی صورت پذیرد. در سن 9 ماهگی غربال بایستی برای کودکانی که زودرس یا کم­وزن هستند و یا خواهر با برادر دارای اوتیسم دارند و یا وقفه­ای در فرآیند رشد آنها بوجود آمده الزاما صورت پذیرد. این فرآیند در کشور ما اکنون توسط پایگاه­های بهداشت و پایگاه­های دائم تشخیص اختلال اوتیسم تحت نظارت سازمان بهزیستی صورت می­پذیرد و برای این منظور از تست­های MCHAT و ASQ نیز می­توان بهره گرفت. در صورتی که کودک در این غربال نشانه­ها و علائم نخستین اختلال اوتیسم را از خود نشان دادکه باعث نگرانی والدین و تردید متخصص می­گردد، بایستی ارزیابی جامع تشخیصی نیز برای کودک صورت پذیرد.

ارزیابی جامع تشخیص اوتیسم:

این بررسی شامل ارزیابی دقیق کودک و مصاحبه با والدین است و می­تواند شامل ارزیابی شنوایی، بینایی، حسی و حتی آزمایشات ژنتیک گردد. در این مرحله می­توان از تست­های استاندارد تشخیص اوتیسم شامل ADI-R و ADOS-G و گارس (GARS) استفاده نمود. در حال حاضر تست گارس و ADI-R در کشور ما و در مرکز اردیبهشت جهت تشخیص دقیق اوتیسم انجام می­پذیرد.

راتر (1978) برای شناسایی کودکان اوتیسم چهار معیار زیر را پیشنهاد می­کند:

– اختلال شدید در برقراری ارتباط با والدین، اعضای خانواده و دیگران.

– اختلال در رشد تکلم و زبان که ویژگی­های آن تکلم نامناسب یا تقلید کلمات و عبارات شنیده شده است.

– رفتارهای قالبی یا کلیشه­ای مانند حرکات تکراری بدن یا یا رفتارهای وسواسی مانند اینکه اسباب بازی­ها و وسایل خانه حتما باید به گونه­ای ویژه چیده شود و تغییر نکند.

علائم خاصی که نشان می­دهد کودک باید برای اختلال طیف اوتیسم ارزیابی شود چیست؟

– تا 12 ماهگی هیچگونه صدا درآوردن، اشاره یا زبان بدنی نداشته باشد.

– تا 16 ماهگی هیچ کلمه­ای نگوید.

– در 24 ماهگی هیچ عبارات دو کلمه­ای نگوید.

– از دست دادن هرگونه مهارت زبان یا مهارت اجتماعی در هر سنی.

ترکیب معیارهای یاد شده سبب بروز رفتارهای عجیب و غریب در کودکان می­شود که والدین و مربیان را دچار حیرت می­سازد.

گالاگار و همگارش (1976) مطالعات موجود در خصوص کودکان اوتیسم را جمع­بندی و شرح زیر خلاصه نموده­اند:

این کودکان به دلیل نقص­های شناختی اولیه در پردازش اطلاعات از ویژگی­های یادگیری خاصی برخوردارند. این نقص­ها با برنامه­ریزی­های آموزشی متوالی و تکاملی و همراه با محرک­های تقویت­کننده و تشدید­شونده تا حدودی قابل ترمیم هستند.

برنامه­های اموزشی اولیه را باید به کمک والدین یا جانشینان به عنوان مربی و از سال­های ابتدایی زندگی کودک آغاز کرد. توجه به این کودکان و تهیه و تنظیم برنامه­های منناسب آموزشی برای آنان حق مسلم آنها است. به هرحال کودکان اوتیسم را می­توان آموزش داد و اجرای برنامه آموزشی برای آنان عملی و ممکن است.

اسکاپلر و بریستول (1980)، نتایج مطالعات در خصوص علت اوتیسم را به شرح زیر ارائه نموده­اند:

. معمولا علت رفتارهای عجیب و غریب این کودکان نامشخص و ناشناخته است.

. احتمالا یک علت ویژه و منحصر به فرد در خصوص اوتیسم وجود ندارد، بلکه دلایل متعددی دخیل است.

. یکی از علل اولیه این بیماری، غیر عادی بودن شکل مغز یا عدم تعادل مواد بیوشیمیایی مغز است که سبب اختلال در درک و فهم کودک می­شود.

دورنما و راهکار درمانی:

حدود 10 درصد از مبتلایان به اوتیسم دارای مهارت‌های خاص هستند که به آنها می‌توان ساونت یا نابغه اطلاق نمود. مانند نقشی که داستان هافمن در مرد بارانی ایفا می‌نمود و به ‌عنوان یک بزرگسال اتیستیک مهارت خاصی در محاسبات عددی داشت. این افراد دارای نبوغ در مواردی خاص هستند. و البته نمی‌توان به طور قطع عنوان نمود که این 10 درصد فرد نابغه تماما در سطح یک اختلال طیف اوتیسم قرار دارند. برای مثال نوابغ اتیستیکی وجود دارند که برای نشان دادن توانمندی‌های خود دائما به کنفرانس‌ها و سمینارها یا دانشگاه‌های مختلف در آمریکا و اروپا دعوت می‌گردند و این افراد می‌توانند با توانایی چشم‌گیری نبوغ خود را به دیگران معرفی کنند، اما همین افراد بایستی والدین‌شان بند کفش‌ها یا کرواتشان را ببندد.

یکی از این نوابغ به خاطر اینکه چراغ کلید اسانسور هتل اقامت‌شان قرمز رنگ بود نه آبی رنگ در روز معارفه خود درگیر با رفتارهای تکراری شدیدی شده و نتوانسته بود تمام مدت در سمینار باقی بماند.

اما افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم سطح یک اغلب در کیفیت بالایی از زندگی و با پشتیبانی کم باقی می‌مانند. این حمایت برای آنها معمولاً به‌صورت رفتاردرمانی یا بازی‌درمانی صورت می­گیرد. هر دوی این رویکردها می‌توانند به پیشرفت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کمک کنند. رفتار درمانی همچنین می‌تواند به رشد رفتارهای مثبتی که ممکن است به طور طبیعی ایجاد نشود کمک کند. برای این کودکان می‌توانید از رویکرد درمانی TEACCH استفاده کنید. این رویکرد درمانی-آموزشی طیف اوتیسم می‌تواند به استقلال و خودانگیختگی فرد مبتلا به طیف اوتیسم کمک فراوانی کند و به همین خاطر است که اکنون این رویکرد در کشور آمریکا برای کودکان سطح یک بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است. این رویکرد ساخت­مند می‌تواند کودک اتیستیک را برای رفتن به مدرسه آماده کند و پس از سنین مدرسه نیز به کودک اتیستیک سطح یک سیستمی دارای ساخت برای انجام امور روزمره ارائه می‌کند.

در کنار تمام این رویکردها و روش‌های درمانی طیف اوتیسم می‌توانید از رویکرد درمانی ABA و دنور نیز به نحو مؤثر کمک بگیرید. اما مراقب باشید که در این رویکرد خود انگیختگی و استقلال فردی کودک اتیستیک را نیز تامین کنید چراکه این شرط اصلی برای پیشرفت کودک اتیستیک سطح 1 است. این کودکان تقریبا از نظر عملکرد شناختی در زمان تحصیل مشکلی نداشته و به راحتی می‌توانند مدارج تحصیلی را رد کنند اما از نظر رفتاری این سطح دارای مشکلات فراوانی‌اند.

برای نمونه یکی از مددجویانی که همیشه برای دریافت مشاوره به مرکز مراجعه می‌نمودند کودک اتیستیک سطح یکی داشتند که همیشه از عملکرد شناختی او راضی بودند. این کودک همیشه شاگرد اول مدرسه بود و بدون نیاز به مربی همراه که در آن زمان برای کودکان اتیستیک در اصفهان مرسوم بود به مدرسه می­رفت و می‌توانست تمام فعالیت‌ها و تکالیف خود را انجام دهد، اما در کنار این موفقیت تحصیلی تحسین برانگیز، مشکلات رفتاری و اجتماعی عملکرد او را در مدرسه و خانه تحت‌الشعاع قرار می‌داد. او ممکن بود با دیگران درگیر شود، ممکن بود حرف‌هایی را سرکلاس بزند که موجب برخورد معلم با او می‌شد و در محیط خانه نیز بلوغ برای او دردسرساز شده بود و این عوامل بود که این کودک اتیستیک سطح 1 را نیازمند پشتیبانی حرفه‌ای مرکز می‌کرد تا بتواند از این مشکلات گذر کند و خود را با شرایط سازگار سازد.

• سرکار خانم آسنا اجاقی